Epoka żelaza w Indiach i produkcja stali wootz

[Furiusz]

Temat który pewnie może zainteresować Tomasza N i innych politechników z forum, choć pewnie nie tylko. Trafiłem przypadkowo na to ale ciut mnie to zainteresowało. R. Plenier, The problem of the beginning Iron Age in India, "Acta Praehistorica et Archaeologica" t.2 (1971), s.5-33.

Autor prowadzi przegląd literatury na temat tego jak wyglądały początki epoki żelaza w Indiach. Część badaczy datuje początek tej epoki (w latach 70 tych!) na ok 1300 aC na bazie danych lingwistycznych z Rigwedy w której występuje słowo ayas oznaczające jakiś metal. Co oczywiste ta część badaczy widzi tu żelazo. Generalnie autor jednak uważa, ze introdukcja żelaza na tereny subkontynentu indyjskiego nastąpiła na krótko przed ok 1000 aC w północnej części interesującego nas obszaru i uważa dodatkowo, ze były to raczej zabytki importowane (cytuje stanowiska w Kausambi i Atranjikhera). W północnych Indiach pełna epoka żelaza wedle niego miała nastąpić ok lat 800-500 aC, natomiast technologia ta wędrowała w kierunku południowych Indii gdzieś koło 300 aC - co mnie się od razu skojarzyło z naporem Greków baktryjskich i powstawaniem państwa indo-greckiego, czy słusznie to nie wiem.

Autor cytuje tez kilka badań metalograficznych by spróbować wskazać kiedy powstała słynna indyjska stal - wootz (termin z angielskiego ale nie znalazłem dobrego odpowiednika polskiego - jak ktoś zna chętnie zamienię).

Wiemy ze źródeł pisanych, że Rzymianie importowali stal indyjska już co najmniej od I wieku AD i wysoko ją cenili (ale to też kwestia odległości i kosztów pozyskania).

Autor cytuje analizę metalograficzną V.T. Athavale, który badał topory datowane bardzo szeroko bo od 100 aC do 600 AD (znalezisko na złożu wtórnym). zabytek miał strukturę ferrytyczna, z wytrąceniami żużla, nawęglenie ok 0.35%, wysoka czystość żelaza (niewiele domieszek innych pierwiastków).

R. Hadfield badał miecz i grot broni drzewcowej ze stanowiska w Sirkap. Oba wykonano z wysoko nawęglonej stali (1.3-1.5% węgla) o strukturze perlityczno-cementytowej.

Sporo się pewnie do tego czasu zmieniło mamy odkryte w Czarnogórze (M. Biborski, J. Stepiński, Materiały do poznania metalurgii żelaza okresu rzymskiego [w:] Honoratissimum assensus genus est armis. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, pod red. R. Madyda-Legutko, J. Rudzińska-Nowak, Kraków 2014) kęsy przetopionego żelaza. jak jednak stoimy z naszą wiedza na temat początków metalurgii żelaza w Indiach i rozwoju tego rzemiosła tamże?