Ceramika budowlana - produkcja i dystrybucja

[Furiusz]

Wszyscy kojarzymy osiągnięcia architektoniczne starożytnego Rzymu, podziwiamy bazyliki, amfiteatry, twierdze, wille i inne obiekty budowlane ale chyba nie zawsze zwracamy uwagę na to jak ogromnej ilości materiałów budowlanych potrzeba było do budowy miast rzymskich czy wsi. Tematyka ta przewija się nieco częściej przy okazji twierdz rzymskich gdzie stemple wytwórców pozwalają ustalić nie tylko to który legion budował daną fortecę ale także to jakie oddziały stacjonowały na miejscu. Tu chciałbym omówić (na początek może) przypadek osady o charakterze cywilnym mianowicie Sirmium.

Dziś jest to Sremska Mitrowica miasto na terenie północnej Serbii.

Po pierwsze kilka uwag wstępnych gdy mowa o ceramice budowlanej i przede wszystkim o piecach do jej wypalania to trzeba pamiętać, że te zakłady produkcyjne wytwarzały nie tylko cegły ale także dachówki, rury kanalizacyjne czy elementy pieców hypokaustycznych, płytki podłogowe i ceramiczne elementy dekoracji architektonicznej. Należy też zauważyć, że nieraz może być problem żeby odróżnić piec do wypały ceramiki budowlanej od pieca do wypału ceramiki naczyniowej. Przyjmuje się, ze te drugie - ze względu na typ produkcji, były mniejsze i okrągłe.

Teraz tak skąd brały się cegły używane na początku panowania rzymskiego do budowy obiektów miejskich w Sirmium? Póki co nie mamy danych pozwalających mówić by dostarczały je warsztaty wojskowe (co się zdarzało na Bałkanach). Badać to możemy przede wszystkim dzięki stemplom produkcyjnym którymi na skalę masową oznaczano w produkty ceramiczne w tych czasach. Stąd wiemy, że od samego początku do Sirmium materiału budowlanego dostarczały warsztaty z miast Siscia, Aquincum, Vindobona, Scarabantia, Brigetio, Intercisa, Quadriburgium i innych oraz warsztaty z samego Sirmium gdyż i miejscowe stemple odkryto na materiałach bardzo wczesnych.

To zjawisko fascynujące bo gdyby się przyjrzeć gdzie są obecnie te miasta okaże się, że są nieraz całkiem odległe od Sirmium dla przykładu rzymska Scarabantia to współcześnie Sopron w północno-zachodnich Węgrzech. Niezwykłe dane do badania choćby powiązań gospodarczych w ramach Imperium rzymskiego i tego jak owa sieć zależności ekonomicznych była rozbudowana.

Wspomniałem już, że od samego początku w Sirmium wykorzystywano materiał budowlany ceramiczny pochodzenia miejscowego. Odkryto tu nawet miejsce ich produkcji - siedem pieców do wypalania ceramiki budowlanej które datowane są od 2 poł I wieku AD aż po IV wiek AD a w zasadzie niemal do najazdu gockiego.

Interesujące jest położenie tych zakładów produkcyjnych - lokowane są one tuż na wschód od antycznego miasta na równince bogatej w glinę i położonej nad Sawą i mniejszą rzeką wpadającą do niej, co zapewniało odpowiednią ilość wody niezbędną przy tego typu produkcji. Wydaje się, że jest to położenie najbardziej ekonomiczne a przy okazji wydzielenie tego miejsca od strefy zabudowań mieszkalnych jest sensowne zważywszy na to, że mamy do czynienia z pracą z ogniem a więc minimalizowało nam to ryzyko pożaru.

Same piece do wypału są do siebie bardzo zbliżone i różnią się jedynie tym, że jedne miały jeden szyb z gorącym powietrzem a inne dwa. Stąd może wystarczy gdy przybliżę opis jednego z nich konkretnie pieca nr 1. Był mniej więcej kwadratowy w planie (4 m na 4 m) choć bywają i prostokątne. Wkopany w ziemię do głębokości 2 m (do takiej też wysokości zachowały się jego ściany), miał ściany z cegły niewypalonej zmieszanej z sieczką i łączonych zaprawą mułową, grubości ok 0.5m, dwie ławy ziemne wzdłuż przeciwległych ścian stanowiące boczne podpory rusztowania, po środku podłogi kolumnę z niewypalanych cegieł (stanowiący filar dzielący przestrzeń pod rusztowaniem na dwa tunele grzewcze). Rusztowanie wykonane było z dużych wypalonych cegieł (przypominał ów ruszt czy jak chcą inni grill długie ławy w poprzek pomieszczenia na których układano cegły przeznaczone do wypalenia). Podłoga to ziemia która utwardziła się od ciepła. Gorące powietrze doprowadzano poprzez otwór w jednej ze ścian (otwór przypominał portal katedry), czasem zamiast prostego otworu był krótki tunel-kanał, w którym po prostu palono ogień. W przypadku Sirmium lokowane one były we wschodnich ścianach (stąd wiał wiatr?).

To co znaleziono w samych piecach i ich najbliższej okolicy to duża ilość cegieł i dachówek oraz innych budowlanych elementów ceramicznych głownie płytek podłogowych i elementów hypokaustum.

Całość za: M. Jeremić, Brick kilns in Sirmium, "Starinar" t.50 (2000), s.131-153.