Mieszkańcy Grecji epoki brązu a Morze Czarne

[Furiusz]

Chciałbym tu nieco przenieść interesującą dyskusję o obecności, ewentualnej, Mykeńczyków tudzież Minojczyków na Morzu Czarnym. W tym innym temacie napisałem:

Poszukujemy „twardych” dowodów na to, że już w epoce brązu docierały do Kolchidy (lub ogólniej w basen Morza Czarnego) materiały/wpływy greckie. Jedni jak Hillar /S. Hiller, The Mycenaeans and the Black Sea, „Aegeum” t.7/, takie materiały znajdują, choć rzeczony autor wyraża nadzieję, że przyszłe badania wykażą większa ilość takich powiązań/materiałów, inni jak de Boer /G.J. de Boer, Phantom-Mycenaeans in the Black Sea, „Talanta”, t.38-39, (2006-2007)/ wskazują, że ilość materiału jaki można powiązać z Mykeńczykami odkrywany w basenie M.Czarnego nie zwiększył się jakoś diametralnie, przyporządkowanie części kwestionują (choćby kwestię kamiennych kotwic, de Boer ma zresztą w tym momencie najpewniej stu procentową rację) a tą część która uznają za pochodzącą od Greków epoki brązu wiążą z handlem na trasach lądowych lub za pośrednictwem innych ludów.

Podobnie jest najpewniej i z owym berłem. Należałoby je łączyć z handlem lądowym i kontaktami na tym szlaku takimi jak np te wyznaczane przez rozprzestrzenienie naczyń czy miniaturowych ołtarzyków. To wskazuje na żywe kontakty wzdłuż Dunaju - V. Kiss, Contacts along the Danube: A boat model from the early bronze age, "Aegaeum" t.27 (2007) ale i na wcale żywe kontakty pomiędzy terenami północnymi i południowymi - A. Bulatović, Karakteristiczne keramićke formie na centralnom Balkanu i u severnoj egeji u pozno bronzano doba, "Starinar" t.61 (2011) (transliteracja z serbskiego moja własna zatem na pewno nie spełnia standardów ISO).

Villemann odpisał:

Co do M. Czarnego to podaje morski szlak handlowy z okolic Sozopolu przez Bosfor i Trojję do Myken i Krety. Bursztyn natomiast – przez północną Italię i Adriatyk

Na co odpisałem, że:

Problem polega na tym, ze w Sozopolu brak materiałów mykeńskich które miałyby to potwierdzać - są materiały datowane od neolitu po schyłek chalkolitu z tak zwanego MIS - maritime interaction sphere ewentualnie na wczesną epokę brązu ok 2800 aC. Jest więc spora luka chronologiczna. Chodzi o materiały ze stanowiska na przylądku Urdoviza. Trochę zbyt spora by łatwo przyjąć taki szlak handlowy 1500 lat później. Opieram się w tym momencie na artykule de Boera. Hillar pisze o kotwicach kamiennych które znajdowano w okolicach Sozopolu - ale to forma o długiej historii która wiele w czasie się nie zmieniła i trwała niemal niezmieniona aż do wczesnego średniowiecza. Trochę więc to słaby argument potwierdzający morskie kontakty tego miejsca w czasie zatopienia wraku z Uluburun.

Dodatkowo kontakty lądowe Bułgarii i świata egejskiego są w miarę nieźle poświadczone.

Teraz tak - P. Suchowska-Ducke, Przestrzeń komunikacyjna północnego Nadczarnomorza w oczach egejczyków [w:] Między Bałtykiem a Morzem czarnym. Szlaki międzymorza IV - I tys. przed Chr, pod red. M. Ignaczak et al., Poznań, 2011 s.167-180, już możliwość zaistnienia takich kontaktów morskich uważa za prawdopodobną. Co prawda nie zna pracy de Boera ale to akurat niewielki problem. Z dyskusji należy wyłączyć przedmioty północne odkrywane w Grecji - nie wiadomo jaką drogą tam trafiły, równie dobrze lądową co i morską.

Kolejną porcję cytowanych przez autorkę przedmiotów znów należy wykluczyć z dyskusji jak np skarb z Kozorezowa, Dniepropietrowska, Horodiejewki etc - gdyż jest to stanowisko zbyt oddalone od wybrzeża by łączyć je pewnie z handlem morskim. Kolejną grupę należy wyłączyć gdyż jak przyznaje sama autorka analizy metalograficzne wykazały ich miejscowe pochodzenie np skarb z Ctetkowa w rejonie Kirowohradu. Gdy tak się więc temu przyjrzeć to ilość tych materiałów robi się nagle niezbyt duża - zostaje złoty kantaros z Odessy czy przedmioty z Kerczu.

Pytanie jest więc niejako otwarte - czy kontakty te odbywały się drogą morską czy lądową? Moim zdaniem drogą lądową na co wskazywałyby duże odległości od morza miejsc w których odkrywano przedmioty egejskie (choć nie we wszystkich przypadkach), oraz bardzo duże przerwy w ciągłości znalezisk jeśli idziemy wzdłuż wybrzeży M. Czarnego. To dość ważne - bo pływano raczej systemem kabotażowym, oznacza to konieczność zawijania co jakiś czas do portu i posiadania wiedzy o istnieniu takowych lub dobrych naturalnych przystań. Wydłużało to oczywiście drogę a co za tym idzie zmuszało do brania większej ilości zapasów lub częstszego ich uzupełniania. Dziwi zatem brak znalezisk na wybrzeżach od mniej więcej Warny aż po Odessę zabytków pochodzenia jednoznacznie egejskiego.

Sprawa jest jednak oczywiście otwarta i dyskusyjna.

[Furiusz]

J. Bouzek, The Aegean, Anatolia and Europe: Cultural Interrelations in the second Millenium B.C., Praga 1985 preferuje dla kontaktów ze strefą karpacką drogę wzdłuż wybrzeży M. Czarnego, moim zdaniem niezbyt trafnie a argumenty dość typowe zabytki zbliżone do mykeńskich czy mykeńskie na Ukrainie, kotwice kamienne wzdłuż wybrzeży bułgarskich. Ciekawostką jest to, że autor widzi też materiały mykeńskie albo powstałe na ich wzór w Gruzji.