Fascynujący świat wielbarskiego obrządku pogrzebowego

[Furiusz]

Gotami jakoś specjalnie się nie interesowałem, kulturą wielbarską też, ostatnio z przyczyn obiektywnych w przyśpieszonym tempie staram się poznać ta jednostkę kulturową. Słabo jest ona poznana - praktycznie nic nie wiemy o osadach. Obrządek pogrzebowy jest jednak fascynujący.

R. Wołągiewicz, Gronowo 1974 - Badania na kurhanowym cmentarzysku kultury wielbarskiej, "Materiały Zachodniopomorskie" t.20, 1974, s.7-31. Zarejestrował tu ślady trumien kłodowych w pochówkach pod kurhanem 14 (łącznie 4 pochówki) co ciekawe - trzy pochówki są do siebie równolegle ułożone, jeden jest nieco oddalony od reszty. Wszystko pod jednym nasypem.

Pod kurhanem nr 16 znaleziono tylko jeden pochówek ale za to do płaszcza kurhanu przylegały 4 paleniska.

Pod kurhanem 17 zarejestrowano ślady orki.

Przy krawędziach nasypów zarejestrowano też pochówki płaskie - grób 5 przy krawędzi kurhanu 19 i grób 6 przy krawędzi kurhanu 20. Oba ciałopalne, popielnicowe i bez wyposażenia.

K. Rusin, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych kurhanu nr 1 w Szpakach, gm. Wyszki, woj. podlaskie, "Podlaskie Zeszyty Archaeologiczne" t.1 2005, s.36-41. Autorka klasyfikuje tutaj kurhan ten do tzw typu rostołckiego, co jest o tyle nieuprawnione, ze generalnie niespecjalnie jest jakaś dobra definicja tego typu a co więcej - spotkałem się z opiniami, ze nie ma sensu wydzielania tego typu bo to po prostu normalne kurhany wielbarskie takie jakie na Pomorzu. Mniejsza. Kurhan ma konstrukcję ziemno-kamienną, w partii centralnej pod nasypem ziemnym jest jądro kamienne. Co interesujące jądro to o średnicy ok 10 m, przykrywała bezpośrednio warstwa gliny miąższości 15 cm. Co więcej przez owo jądro biegł rowek o maksymalnej szerokości 80 cm i głębokości do 45 cm, wypełniony szarą gliniastą ziemią przemieszaną z węglami drzewnymi.

Przy krawędzi jądra natrafiono na koliste skupisko węgli drzewnych, pod jądrem zaś była rozległa warstwa spalenizny - pozostałość po stosie ciałopalnym. Główny pochówek, nie był umiejscowiony centralnie, za to bogato wyposażony. Należy go datować na późny okres wpływów rzymskich.

W. Kapla, Analiza antropologiczna materiałów ciałopalnych z kurhanu 1, z miejscowości szpaki, stanowisko 1, gm. Wyszki, pow. Bielsk Podlaski, "ibidem" s.42-44. Analiza ta wskazuje, ze pochowano w omawianym kurhanie kobietę w wieku wczesny maturus 35-45 lat (ale raczej bliżej tej drugiej granicy), ślady zwyrodnieniowe to osteofity na trzonach kręgów piersiowych. Co ciekawe za życia albo po śmierci ale przed spaleniem, przebito jej jedną z kości długich brązowym gwoździem.

O tym, że groby płaskie między pochówkami kurhanowymi są dość typowe dla kultury wielbarskiej np A. Cieśliński, A. Kasprzak, Z. Stasiak, Nowy Łowicz, st.2, woj. zachodniopomorskie. Badania w roku 2011, "Światowit" fasc B t.9(50) 2011, s.323-330

A. Cieśliński, A. Kasprzak, Z. Stasiak, Nowy Łowicz, st.2, woj. zachodniopomorskie. Badania w latach 2009-2010, "Światowit" fasc B t.8(49) 2009-2010, s.229-235 o przepalonej ziemi będacej pozostałością stosu pogrzebowego pod kurhanem 18, datowanym na koniec fazy B2 lub na B2/C1-C1a

A. Kasprzak, Grób z wieńcem kamiennym na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Miechęcinie, pow. Kołobrzeg [w:] Terra barbarica t.2, Łódź-warszawa 2010, s.301-313. Pochówek ten był szkieletowy, jama orientowana była po osi północ-południe ale nie była umiejscowiona centralnie. Wieniec miał średnice ok 7.5 m wykonany był z dużych kamienni, ale był niedomknięty od strony północnej - co jest typowe dla wielbarskich wieńców kamiennych z pochówkami.

Nietypowe było to, ze wewnątrz wieńca nie było śladów innej konstrukcji kamiennej - co jest akurat typowe dla takowych. Nie ma ani bruku ani kolejnego kręgu. Za to w jamie grobowej w części stropowej odkryto dwa równoległe rzędy dużych kamieni, ustawione przy ścianach jamy. Grób był wyrabowany, wkop rabunkowy uszkodził kamienie w części północnej jamy. To co w nim pozostało pozwoliło go datować na fazę B2b lub przełom B2/C1. Podobne groby znamy z Grzybowa pow. Koszalin i miejscowości Leśnie pow. Chojnice.

Pochówki kłodowe są znane i rozpoznane dla kultury przeworskiej ale pewną sensacją były pochówki łodziowe odkryte na wielbarskim cmentarzysku w Weklicach. Bezsprzecznie wpływ skandynawski M. Natuniewicz-Sekuła, Ch. R. Seehusen, Baltic connections. Some remarks about studies of boat-graves from the Roman Iron Age. Finds from the Slusegård and Weklice cemeteries [w:] Worlds Apart? Contacts across the Baltic Sea in the Iron Age, pod red. A. Bitner-Wróblewska, U.L. Hansen, Kopenhaga - Warszawa 2010. Co więcej są to tzw poszerzane łodzie kłodowe (expanded logboats) M. Natuniewicz-Sekuła, J. Okulicz-Kozary, Weklice. A Cemetery of the Wielbark Culture on the Eastern Margin of Vistula Delta (Excavations 1984-2004), Warszawa 2011, s.137-146, co ma spore znaczenie dla naszej wiedzy o ówczesnym szkutnictwie w tej części wybrzeża bałtyckiego.

Ciekawe prawda, zwłaszcza ten gwóźdź ale i te przeróżne w sumie elementy obiektów sepuklarnych a to orka pod kurhanem a to jakis specjalny nasyp z gliny pod ziemia a nad jądrem kamiennym albo rowek.

[Furiusz]

T. Skorupka, Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w n.e do początku III w. n.e.). Badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego. T.II, cz.3 2001, s. 219-225

Cały przekrój możliwości groby ciałopalne jamowe z resztkami stosu oznaczone pojedynczymi kamieniami, brukami kamiennymi i miniaturowymi wieńcami. Groby popielnicowe bez kości lub z minimalną ich liczbą - co autor interpretuje jako pozostałość wzięcia udziału przez część ludności wykorzystującej to cmentarzysko w wojnach markomańskich. Część owych wojowników zginęła na wyprawie gdzie urządzono im pogrzeb, ale towarzysze broni którzy wrócili, zabrali trochę prochów zmarłych kamratów i wróciła do domu gdzie urządziła im kolejny, "prawdziwy" pogrzeb. Mamy groby szkieletowe oznaczone na powierzchni pojedynczym kamieniem albo grupa czterech kamieni ustawionych jakby na rogach kwadratu z piątym kamieniem po środku. czy pochówki szkieletowe pod brukiem kamiennym.

Są też takie gdzie pojedyncze kamienie ułożone są wokół ciała a w grobie 219 mamy wokół czaszki mały półkolisty wieniec z średniej wielkości kamieni.

Mamy też pozostałości trumien kłodowych i trumien z desek.

Najciekawsze są jedna cztery groby w których zmarłego pochowano ze skrzyżowanymi nogami. Ciekawe zwłaszcza jak ktoś pamięta wątek z Atanarykiem w tytule.

[Furiusz]

R. Wołągiewicz, Cmentarzysko kurhanowe kultury wielbarskiej w Gronowie w świetle badań w latach 1973 - 1976, "Materiały Zachodniopomorskie" t.22 (1976), s.71-91.

Najciekawszy moim zdaniem jest tu grób 2 z kurhanu 10 - pochówek szkieletowy w trumnie kłodowej. Co ciekawe pod czaszką zmarłego zachowały się resztki mchu, stanowiącego być może coś na kształt poduszki albo (moim zdaniem raczej) stanowiącego moszczenie trumny kłodowej. W Lubowidzu takie moszczenia wykonywane były podobno z baranich kożuchów.

[Furiusz]

Nietypowe pochówki szkieletowe wielbarskie zebrał w swoim artykule (przynajmniej częściowo i przynajmniej na 1992 rok) pani Tempelman-Mączyńska /M. Tempelman-Mączyńska, "Specyficzne pochówki" kultury wielbarskiej, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica" t.16 (1992), s.191-199)/ Takie które chciałbym tu wymienić to dwa groby z miejscowości Ciepłe powiat Tczew, gmina Gniew - grób 36/1893 zapewne kobieta z czaszką umieszczoną na żebrach i żuchwą na wysokości kolan. Datowany jest pochówek na fazę B2/C1. Grób 11/1880 - pozbawiony wyposażenia szkielet osoby dorosłej a pod nim obojczyk innego dorosłego.