Urartu

[Furiusz]

Temat poświęcony intrygującemu państwu Urartu. Istniało od wczesnej epoki żelaza - XIII wieku aC po VI wiek aC gdy zmiotły ich najazdy koczowników - Scytów, Kimmerów i Medów. Urartu ma świetną stronę na polskojęzycznej wikipedii i ciężko będzie coś dodać do niej.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Urartu

[Furiusz]

A. Cilingiroglu, Recent Excavations at the Urartian Fortress of Ayanis [w:] Archaeology of the Borderlands. Investigations in Caucasia and Beyond, pod red. A.T. Smith, K.S. Rubinson, Los Angeles 2003, s. 197-203 poza wspomnianymi inskrypcjami odnalezionymi tutaj wskazują także na to jak powstawała ta twierdza - mianowicie do jej zasiedlenia przesiedlono ludność z różnych części państwa.

A. Çilingiroǧlu, M. Salvini, When Was the Castle of Ayanıs Built and What Is the Meaning of the Word 'Šuri'?, "Anatolian Studies" t.49 (1999), s.55-60 podają datę powstania całego założenia fortyfikacyjnego w Ayanis - otóż daty dendrochronologiczne wskazują, ze drzewa użyte przy budowie ścięto między 655 a 651 rokiem aC. To bardzo późno zważywszy, że Rusa II panowanie swoje zakończyć miał dość nagle koło 640 aC (autorzy podają 645 aC ale ja raczej spotykam się z datami 640-639) - ciekawe zatem co się stało, skoro pod koniec swojego panowania państwo było na tyle bogate by pozwolić sobie na wzniesienie takiego monumentalnego założenia.

W pobliżu miała znajdować się też góra Eiduru, wspomniana na kilku inskrypcjach m.in. z bramy twierdzy i z fasady świątyni. Autorzy górę tę identyfikują z górą Suphan. Góra ta miała być czczona jako bóstwo w tejże świątyni.

Co ciekawe samo założenie upadło dość nagle razem z Rusą II i nie zostało ponownie zasiedlone - wygląda na to, że przesiedlonej ludności się tu nie podobało. Co zniszczyło samo miasto jak i Ruse II? Autorzy sugerują silne trzęsienie ziemi jakie miało nawiedzić okolicę ok 645 aC i doprowadzić do zdestabilizowania struktur władzy, a osłabione państwo nie dawało sobie rady z górskimi plemionami do tej pory posłusznymi i podporządkowanymi Urartu.

[Furiusz]

Nieco inna hipotezę co do Rusy II wysunął P. Zimansky, The Cities of Rusa II and the end of Urartu [w:] Anatolian iron Age 5: Proceedings of the fifth Anatolian iron Ages Colloquium Held at Van, August 6-10 2001, pod red. G. Darbyshire, A. Çilingiroǧlu, Londyn 2005, s.235-240

Wskazuje on, że i owszem władcy Urartu przed Rusą II budowali duże fortece ale najczęściej jedną, co związane było z wchłanianiem nowych terytoriów i organizowaniem tam władzy urartyjskiej. Osadnictwo bowiem urartyjskie miało charakter wyspowy - tereny nadające się do uprawy rolniczej wykorzystywano możliwie maksymalnie (doliny górskie i płaskowyże) przy czym stosowano dość luźną zabudowę w postaci małych wsi czy tzw osad jednodworczych ale gęsto rozrzuconych po okolicy.

Jak wskazuje R. Dan, The Archaeological and Geofraphical Landscape of Urartu [w:] Acts of 6th International Congress on the Archaeology of the Near East (ICAANE 6) t.3, pod red. P. Matthiae et al., Wiesbaden 2010, s.341-350 każdy taki teren osłaniany był przez szeregu mniejszych fortów kontrolujących strategiczne punkty ale umieszczonych w równej odległości od centralnej większej fortecy, stanowiącej jednocześnie centrum administracyjne. Przypomina to nieco system krzyżacki.

Osadnictwo urartyjskie miało też charakter wyspowy stąd konieczność wyznaczenia szlaków umożliwiających kontrolę i współdziałanie większego obszaru oraz osłonę tychże szlaków. Stworzono zatem wzdłuż owych dróg system fortyfikacji - większych strażnic kontrolujących kluczowe miejsca danej drogi i mniejszych posterunków/karawanserajów, ale o obronnym charakterze, wzdłuż szlaku w regularnych odstępach 1 dnia drogi czyli między 15 a 35 km zależnie od warunków terenowych.

Zimansky opisuje dalej działalność Rusy II - otóż wiemy, że założył co najmniej 5 wielkich fortec, w tym nową stolice, w przeciwieństwie jednak do poprzedników wokół każdej takiej fortecy kazał wznieść miasto extra muros. Powierzchnia tych miast waha się od 40 do 80 ha. Przyjmując 250 os/ha (jak w temacie o populacji Knossos - chodzi jedynie o pewne przybliżenie) daje nam to od 10 000 do 20 000 ludzi w takim mieście.

Dodatkowo inskrypcja z Ayanis wskazuje, że wokół tej twierdzy istniały i inne zdecydowanie mniejsze osady (samo Ayanis posiadało ok 80ha miasta wokół fortecy) - oznacza to tylko tyle, że musiało dojść do przesiedleń na masową skale i wiemy, że do takich dochodziło - wskazywany tu już A. Cilingiroglu, Recent Excavations at the Urartian Fortress of Ayanis [w:] Archaeology of the Borderlands. Investigations in Caucasia and Beyond, pod red. A.T. Smith, K.S. Rubinson, Los Angeles 2003, s. 197-203.

Co jeszcze ciekawsze wszystkie owe cytadele zostały zniszczone pod koniec panowania Rusy II ale miast je otaczających nikt nie zniszczył - je po prostu opuszczono.

Zimansky konkluduje więc, że Rusa II był nie tyle odnowicielem Urartu (któremu spore straty zadała wyprawa Sargona II z 714 aC i najazd Kimmerów) co osobą która postanowiła przebudować system administracyjny królestwa i zacieśnić więzy administracyjne, bardziej scentralizować państwo. Miałoby to doprowadzić do ostatecznego upadku.

Autor zastanawia się czy do upadku doprowadziła nadmierna biurokracja, ucisk fiskalny, przesiedlenie dużej rzeszy nowej ludności niezwiązanej z państwem czy po prostu zerwanie z tradycyjnym systemem osadniczym i co za tym idzie ekonomicznym. Parę z tych pytań wydają mi się znakiem czasów w których żyje autor, ale przyznam szczerze, że hipoteza wydaje się kusząca.

[Furiusz]

O twierdzach urartyjskich można poczytać w pracy K. Jakubiak, The Development of defence system of eastern Anatolia (The Armenian Upland). From the beginning of the Kingdom of Urartu to the End of Antiquity, Warszawa 2003.