Okręg Warszawa-Miasto Tajnej Organizacji Wojskowej

[Albinos]

Powstanie Tajnej Organizacji Wojskowej datuje się na dzień 17 września 1939 r. Wtedy to mjr Jan Mazurkiewicz otrzymał od gen. Wacława Stachiewicza polecenie utworzenia w kraju konspiracji wojskowej. Major Mazurkiewicz całością kierował początkowo z Budapesztu, a od czerwca 1940 r. już z terenu Polski. Warszawskie struktury TOW to z kolei już połowa listopada 1939 r. Profesor Tomasz Strzembosz powołując się na informacje uzyskane od Jana Mazurkiewicza i Stanisława Zienkiewicza inicjatora utworzenia TOW w Warszawie widział w por. Władysławie Milanowskim. Tymczasem syn gen. Mazurkiewicza w biografii ojca za właściwego organizatora Okręgu Warszawa-Miasto widział w kpt. Gajl-Kocie. Jak było naprawdę? Niestety teraz ciężko mi to stwierdzić, może za jakiś czas... a może ktoś mnie tutaj uprzedzi i wyjaśni tę kwestię.

Idąc dalej. Już w listopadzie 1939 r. komendantem Okręgu został Stanisław Zienkiewicz "Wolski". Pozostał na tym stanowisku do maja 1941 r., kiedy odszedł do KG TOW, a jego miejsce zajął dr Józef Roman Rybicki "Andrzej", późniejszy szef Kedywu OW AK. W marcu 1943 r. TOW włączono w skład Kedywu Okręgu Warszawa AK.

W styczniu 1940 r. struktury Okręgu liczyły niespełna 100 ludzi. Kierownictwo nie stawiało na liczebność, ale odpowiednie przygotowanie do pracy w konspiracji. Każdy nowo przyjęty członek TOW musiał przejść specjalny kurs konspiracji. A miał taki człowiek od kogo się uczyć, bowiem "góra" TOW swoje przeszkolenie przechodziła już przed wojną. Tajna Organizacja Wojskowa dysponowała własną prasą konspiracyjną, w Warszawie było to "Polsce Służ", pisywali tam m.in. J. R. Rybicki i T. Wiwatowski.

Od momentu przejęcia Okręgu przez "Andrzeja" nastąpiła intensyfikacja jego działań, zacieśniła się współpraca ze Związkiem Odwetu, a cały Okręgu TOW Warszawa-Miasto miał liczyć nawet 350 osób. W 1943 r. na etacie w Okręgu znajdowali się (według informacji podanych przez prof. Strzembosza): dowódca oddziałów dyspozycyjnych, jego zastępca, magazynier, kierownik łączności i dwie łączniczki. Jednak zarówno "Andrzej" jak i jego zastępca, czyli Tadeusz Wiwatowski "Olszyna", już w styczniu 1943 r. znajdowali się na liście płac Okręgu Warszawa AK, a przecież włączenie TOW do AK datuje się dopiero na marzec 1943 r.

Tyle w dużym skrócie, za jakiś czas dodam trochę informacji. Na razie jednak moje pytanie. Czy poza opisami prof. Strzembosza i S. Mazurkiewicza dysponujemy jakimiś opracowaniami historii warszawskiego TOW?

[Albinos]

Czy poza opisami prof. Strzembosza i S. Mazurkiewicza dysponujemy jakimiś opracowaniami historii warszawskiego TOW?

Tak, dysponujemy innymi opracowaniami - źle, materiałami. W Archiwum Józefa Rybickiego jest ich trochę na ten temat, w tym m.in. zapis rozmowy J.R. Rybickiego z S. Zienkiewiczem z dnia 19 sierpnia 1959 r. Jeszcze w tym roku będę chciał nad tym przysiąść i spróbować opracować temat jako tako.

Vivatowszczana.

Jeśli weźmiemy pod uwagę, że oddział bojowy wywodzący się z TOW po wejściu do Kedywu OW dalej czuł się związany z tradycją TOW (na co wskazują dokumenty czy też powojenne relacje J.R. Rybickiego), w zasadzie kontynuując ją, to wychodzi na to, że Tadeusz Wiwatowski zastępując "Andrzeja" na stanowisku dowódcy Grupy "Andrzeja"/Oddziału Dyspozycyjnego "A", automatycznie wszedł w rolę ostatniego komendanta warszawskiej TOW. Przy takim spojrzeniu na temat spisywana przez niego historia Okręgu Warszawa-Miasto Tajnej Organizacji Wojskowej oraz jej losy nabierają nowego znaczenia. Zniszczenie bowiem rękopisu w trakcie Powstania i jednoczesna śmierć "Olszyny", mają tu wydźwięk niemalże symboliczny. Zienkiewicz odszedł na inne stanowisko już w maju 1941, Rybicki dopiero wtedy przyszedł. A Wiwatowski był cały czas w zasadzie, od listopada 1939 aż do Powstania, kiedy zniknął i on i spisana przez niego historia. Po nim już nikt nie miał wiedzy pozwalającej na odtworzenie całości losów warszawskiej TOW.