Drzeworyty ludowe

[Qrosava]

Drzeworyty ludowe, to takie, które od początku do końca zostały wykonane przez ludzi prostych, najczęściej związanych ze wsią, bez wykształcenia artystycznego, często bez żadnego wykształcenia (na wielu drzeworytach napisy umieszczone pod tablicami pełne są błędów ortograficznych).

Sam drzeworyt to technika graficzna polegająca na drukowaniu z wyrzeźbionej deski jak największej ilości odbitek.

Technika drzeworytu powstała w XIV wieku. Przez cały wiek XIV i XV deski i narzędzia były z drewna gruszy lub (rzadziej) lipy. W wieku XVI zaczęto wykorzystywać do tego drewno bukszpanowe, lecz nie "występowało" ono w drzeworytach ludowych.

Poświęćmy trochę uwagi samemu procesowi twórczemu. Najpierw na wygładzonej desce powstaje rysunek (np. ołówkiem, czy pędzlem). Następnie drzeworytnik musi tak wyżłobić deskę, aby rysunek został wypukły na powierzchni, a tło wklęsłe. Później za pomocą wałka nasączonego farbą drukarską "powleka" się przygotowaną deskę. Farba drukarska styka się tylko z wypukłym rysunkiem. Później wystarczy odtłoczyć na papierze i otrzymujemy odbitkę. Tak wyglądał proces twórczy XIV i XV stulecia.

Oprócz popularnego drewna gruszy i lipy, spotykane są też deski z drewna czereśniowego i olchowego.

Zastanawiano się kiedyś dlaczego deski były rzeźbione i drukowane z obu stron. Ano dlatego, że aby stworzyć drzeworyt potrzebujemy suchego i pozbawionego sęków oraz pęknięć drewna, o które nie było łatwo. Więc aby oszczędzić drzeworytnikowi żmudnych poszukiwań deski były rzeźbione i drukowane po obu stronach.

Narzędziami, które służyły do wyrzeźbienia deski, były nożyki (charakterystyczne dla XIV-wiecznych drzeworytów, kiedy rysunki charakteryzowały się prostymi liniami i ostrością kątów i krawędzi) oraz znacznie popularniejsze dłutka (rysunki wykonane dłutkami miały zdecydowanie bardziej płynne linie).

Przyjrzyjmy się teraz samemu rysunkowi. Był to rysunek konturowy, wzbogacony cieniami, które tworzono żłobiąc równoległe do siebie linie. Zauważmy, że w polskich drzeworytach ludowych nie spotykamy "cieniowania" polegającego na żłobieniu linii w "kratkę", co było spowodowane m.in. tym, że wykonanie takiego cienia było trudne i pracochłonne.

Rysunki były kolorowane, często na jaskrawe barwy, za pomocą farb. Miało to walory estetyczne, gdyż często drzeworyty o tematyce religijnej zdobiły np. ściany.

Używano najtańszego papieru zrobionego z gałganu (dzięki czemu drzeworyty przerwały tyle lat). Nie był on biały lecz szary (dlatego wykorzystywano jaskrawe kolory farb). Używano go ze względu na oszczędności, bo drzeworyty były sprzedawane za bardzo niskie ceny.

Drzeworyt nie był techniką, która pozwalała artyście na "autowyrażenie się". Rysunki na drzeworytach miały przede wszystkim zaspokoić popyt, dlatego też znaczna część rysunków przedstawia świętych, sceny biblijne, ogólnie przeważa tematyka religijna.

Artyści często unikali szczegółów (które trudno było wykonać na desce) i zawsze chcieli wypełnić całą płaszczyznę obrazu. Tło często miało związek z główną postacią. Warto zwrócić uwagę, że jeśli w tle widoczne były inne obiekty, to były rozmieszczane bez zachowania jakichkolwiek zasad perspektywy, tzn. były na tej samej płaszczyźnie, co główna postać. Architektura, która często pojawiała się w tle nigdy nie była wysublimowana, chyba że była odwzorowaniem jakiegoś znanego budynku. Podobnie z postaciami, których twarzy nie można było z nikim zidentyfikować.

Niemal niemożliwe do identyfikacji są personalia autorów. Pozostawali oni zwykle anonimowi, więc raczej nie znamy ich imion i nazwisk. Czasem spotykamy inicjały. Najstarszym zidentyfikowanym autorem jest niejaki Grzegorz Skowroński.

Równie trudno jest ustalić miejsce powstania drzeworytu.

Samo drzeworytnictwo ludowe powstało w Polsce dopiero w drugiej połowie XVIII wieku i dość intensywne było do połowy XIX w. Drzeworytnictwo ludowe w Polsce wcale się nie rozwijało. Drzeworyty z XIX wieku w niczym nie są lepsze od tych z poprzedniego stulecia.

Na razie tyle. Mam nadzieję, że niektórym przybliżyło to trochę wygląd drzeworytnictwa w Polsce.

___________________________________________________________________________

Źródła:

W.Skoczylas Drzeworyt ludowy w Polsce, Warszawa 1933

Q