Kultura jastorfska w większej mierze przez polskich badaczy rozpoznana została dopiero po DWS a to w wyniku przyłączenia do Polski Pomorza zachodniego i Śląska. Zajmowanie sie jednak ta jednostką kulturową polscy badacze zostawili jakby kolegom z NRD. W 1966 roku w Materiałach Zachodniopomorskich opublikowano przegląd literatury dotyczący tej tematyki1. W tym samym roku G. Domański rozpoczyna publikowanie wyników badań stanowiska jastorfskiego w Luboszycach w powiecie opolskim i robi to sukcesywnie do 1975. W tym samym czasie opublikowane zostaje stanowisko w Domaniowicach pow. głogowski przez A. Kołodziejskiego. W 1981 w podręcznikowej serii pradzieje ziem polskich, zarys materiałów tej kultury z ziem polskich prezentują G. Domański i R. Wołągiewicz2. Wydzielają oni dwie grupy tej kultury - mianowicie grupę gubińską i nadodrzańską. Genetycznie związaną z pewnymi grupami regionalnymi kultury jastorfskiej w dzisiejszych Niemczech. Takie powiązania wykazują przede wszystkim odkrywane na terenie Polski, a mocno zróżnicowane lokalnie w Niemczech, szpile. To one stanowiły podstawę do wydzielenia pewnych grup kultury jastorfskiej, w Polsce zaś występują zabytki typowe dla tych grup - jak np szpile holsztyńskie3. Ze względu na niemiecką nazwę etc kultura ta nie miała zbyt dużych szans na łaskawsze potraktowanie w czasach PRLu, zmieniło się tu coś dopiero tak naprawdę w latach 80 tych. Co ciekawe zaczęto ją wtedy już łączyć z Bastarnami. O kulturze jastorfskiej i wędrówce Bastarnów oraz roli tej jednostki kulturowej w tzw procesie latenizacji ziem polskich oraz w początkach i kształtowaniu się kultury przeworskiej zauważa już T. Dabrowska w swoim artykule na temat początków kultury przeworskiej w Polsce4. Najbardziej znanym elementem świadczącym o takiej wędrówce są tu tzw korony zębate lub naszyjniki koronowate. Od tego czasu nastąpił jednak zdecydowany przyrost materiału, sięgnięto też po dane archiwalne z czasów przed pierwszą i drugą wojną światową. Pozwoliło to na wskazanie oprócz wyznaczonego przez naszyjniki koronowate środkowpolskiego szlaku wędrówki/oddziaływań jastorfskich także na wyznaczenie północnego szlaku, widocznego przede wszystkim w importach w środowisku oksywskim. Chodzi m.in. o grób z Równiny Dolnej, gdzie odkryto szpile brązową tzw szpilę ze skrzydełkami znane przede wszystkim z Jutlandii5. Inny przykład takich kontaktów północnych to naszyjnik koronowaty odkryty przed wojną w miejscowości ówcześnie zwanej Lochstadt6. Kontakty i importy kultury oksywskiej z kulturą jastorfską przedstawił m.in. A. Maciałowicz w artykule koncentrującym się głownie na zabytkach metalowych z cmentarzysk pomorskich7. Co nieco jest też w artykule pani Bokiniec na temat cmentarzyska w Podwiesku8. Następował ciągle jednak przyrost materiałów jastorfskich w tym również tych pochodzących z osad, dotychczas słabo zbadanych. Oprócz miejsc w których materiałów takich można było się spodziewać - jak okolice Głogowa9 czy w województwie zachodniopomorskim10, zaczęły się one pojawiać na terenach dotychczas słabo kojarzonych z tą jednostką kulturową. Odkryto je na stanowiskach wiązanych z osadnictwem celtyckim - na stanowiskach w Krakowie Pleszowie czy Krakowie Wyciążu11 oraz na Kujawach na cmentarzysku w Kruszy Zamkowej, koło Bydgoszczy12, na którym to stanowisku bardzo ciekawy jest z tego punktu widzenia grób 11. Materiały jastorfskie zaczęto odkrywać także na Mazowszu. Tu przykładem są okolice Sochaczewa i stanowisku w Suchodole13, gdzie w obiekcie 98 (grobie) odkryto tzw misę z wiszącymi uszami. Misa jak wygląda każdy pewnie wie - dno o dość małej średnicy, średnica wylewu co najmniej dwukrotnie większa od wysokości naczynia. Cechą charakterystyczną są ucha umieszczone nisko, w okolicach dna, przez co sprawiają wrażenie "zwisania" oraz bardzo duża średnica wylewu - nawet do 50 cm, najmniejsze okazy mają koło 25 cm. Jastorfski jest także sposób zdobienia powierzchni naczynia - w części górnej gładka w dolnej intencjonalnie chropowacona. Innym charakterystycznym wyrobem ceramicznym, łączonym z kulturą jastrofską są łyżki gliniane, które doczekały się w polskiej literaturze szczegółowej publikacji14. Materiały takie odkrywano też na Lubelszczyźnie15 i przede wszystkim dość licznie w Wielkopolsce16. Ostatecznie doprowadziło to do sformułowania hipotezy, że elementy jastorfskie odegrały jedną z głównych ról w powstaniu kultury przeworskiej, nie tylko jako przekaźnik elementów kultury lateńskiej ale także jako pewien element etniczny, pozostały na ziemiach polskich po przesunięciu się głównej masy ludności tej jednostki archeologicznej dalej na południe17. To tak tytułem wstępu. Kultura jastorfska pośród moich coraz liczniejszych zainteresowań zagościła dość niedawno. Póki co zbieram możliwie jak najszerszą bibliografię tekstów w języku polskim i angielskim, potem postaram się o jakieś prace niemiecko- i rosyjskojęzyczne, zwłaszcza w kontekście identyfikacji tej jednostki kulturowej z Bastarnami. Wszelka pomoc i dyskusja jak zwykle w tym temacie mile widziana. Bardzo ciekawym zadaniem, choć przerastającym moje skromne umiejętności i możliwości byłoby powtórne przeanalizowanie ceramiki z datowanych na fazy A (A2-A3) cmentarzysk i osad kultury przeworskiej, być może uzupełniłoby to nasz obraz przemieszczeń tej ludności. Jak zwykle też zapraszam do dyskusji. 1 H. Keiling, Stan i perspektywy badań nad kulturą jastorfską w północnych okręgach NRD [w:] Materiały zachodniopomorskie t12 1966, p. 195-204 2 G. Domański, R. Wołągiewicz, Kultura jastorfska [w:] Pradzieje ziem polski t5 - Późny okres lateński i okres rzymski, warszawa 1981, p. 191-200 3 R. Prochowicz, Szpila holsztyńska ze stanowiska 4 w Tomaszach, pow. ostrołęcki [w:] Wiadomości Archeologiczne t58, p. 384-388 4 T. Dąbrowska, Z problematyki wczesnych faz kultury przeworskiej [w:] Archeologia Polski t.34 1989, z.2, p. 369-384 5 A. Maciałowicz, Nowe spojrzenie na grób 94 z Równiny dolnej (d. Unterphalen) jako przyczynek do interpretacji wybranych znalezisk z okresu przedrzymskiego w południowo wschodniej strefie Bałtyku [w:] Bałtowie i ich sąsiedzi, pod red. A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska, warszawa 2009, p.183-218 6 A. Maciałowicz, M. Nowakowska, Naszyjniki tzw. koronowate z Kluczewa i Lochstädt. Przyczynek do badań kontaktów Sambii i północnego Mazowsza w młodszym okresie przedrzymskim [w:] Pogranicze trzech kultur. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiał ów z badań i poszukiwań archeologicznych, warszawa 2006, p. 321-334 7 A. Maciałowicz, Pomorze Gdańskie na przełomie starszego i młodszego okresu przedrzymskiego w świetle analizy zewnętrznych oddziaływań kulturowych [w:] Między kulturą pomorską a oksywską. Przemiany kulturowe w okresie lateńskim, pod red. M. Fudziński, H. Panera, Gdańsk 2011, p. 79-118 8 E. Bokiniec, Uwagi na temat powiązań kultury oksywskiej z kręgiem jastorfskim i Europą Północną w świetle materiałów z cmentarzyska w Podwiesku, stanowisko 2, pow. Chełmno, woj. kujawsko-pomorskie [w:] Wiadomości Archeologiczne t54/ 1999-2000, p. 37-48 9 A. Błażejewski, M. Diakowski, J. Markiewicz, Wstępne wyniki badań osady z młodszego okresu przedrzymskiego na stanowisku Bytomin (Bytnik) 6, gm. Głogów [w:] Śląskie Sprawozdania Archeologiczne Tom 54/2012, p. 161–183 10 T. Pawlak, M. Zwara, Wyniki badań przeprowadzonych na stanowisku kultury jastorfskiej w Troszynie (powiat Kamień Pomorski, województwo zachodniopomorskie) stanowisko 10 [w:] Acta Archaeologica Pomoranica t3/ 2009, p. 195-205 11 Z. Woźniak, P. Poleska, Zabytki typu jastorfskiego z zachodniej Małopolski [w:] Comhlan. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dabrowskiej w 65. rocznicę urodzin, pod red. J. Andrzejowski, Warszawa 1999, p. 379-394 112 A. Kokowski, Udział elementów celtyckich w strukturze cmentarzyska birytualnego w kruszy Zamkowej, woj. Bydgoszcz, st. 10 (próba falsyfikacji pojęcia "grupy kruszańskiej") [w:] Archeologia Polski t36/1991 z.1-2, p.114-145 13 A. Maciałowicz, Dwie interesujące misy z cmentarzyska kultury przeworskiej w Suchodole – ślad kontaktów wzdłuż tzw. szlaku bastarneńskiego? [w:] Barbaricum, t7/2004, p. 43-64 14 A. Małachowski, Łyżki gliniane z okresu przedrzymskiego z terenów Europy środkowej [w:] Kultura jastorfska na nizinie wielkopolsko-kujawskiej, pod red. H. machajewski, Poznań 2004, p. 123-198 15 W. Mazurek, Materiały typu jastorfskiego ze stanowiska nr 5 w Wytycznie gm. Urszulin, woj. lubelskie [w:] Wiadomości Archeologiczne t54/1999-2000, p. 49-59 16 H. Machajewski, P. Pietrzak, Z badań nad ceramiką naczyniową z okresu przedrzymskiego w Wielkopolsce [w:] Kultura jastorfska na nizinie wielkopolsko-kujawskiej, pod red. H. machajewski, Poznań 2004, p. 83-122 oraz A. Subocki, Z Woźniak, Nowe materiały o cechach jastorsfkich z Wielkopolski [w:] ibidem p. 199-214 oraz T. Kasprowicz, Stanowisko kultury jastorfskiej w Wojnowie, gm. Murowana Goślina, woj. wielkopolskie [w:] ibidem p. 215-234 oraz T. Makiewicz, Osada kultury jastorfskiej w Pławicach i Borzejewie, pow. Środa Wlkp na tle osadnictwa kultury jastorfskiej w Wielkopolsce [w:] ibidem p. 235-243 17 M. Grygiel, Problem chronologii i przynależności kulturowej materiałów o charakterze jastorfskim z Brześcia Kujawskiego, woj. kujawsko-pomorskie w świetle ostatnich badań nad problematyką okresu przedrzymskiego w Polsce [w:] ibidem p. 13-83