Jaki był język mszy (i śpiewów) na galicyjskiej wsi na początku XX wieku?

[secesjonista]

Temat wydzielono z innego wątku

secesjonista

 

Dnia 22.07.2017 o 09:46, Rivaldo napisał:

I jeszcze parę drobnostek, które mnie nurtują. Czy msza katolicka w galicyjskiej wsi była w całości po łacinie? Też śpiewy? Czy wierni – często nawet niepiśmienni - byli w stanie odpowiadać?

 

Dnia 22.07.2017 o 10:23, Bruno Wątpliwy napisał:

Skoro kazania były w języku narodowym (np. w kościele mariackim w Krakowie kazania niemieckie zamieniono na polskie w roku 1537), to większość śpiewów prawdopodobnie także.

 

[secesjonista]

To trochę bardziej skomplikowane, czym innym pieśni nabożne czym innym pieśni liturgiczne (chorał gregoriański). Kraków doby przeniesienia kazań polskich z kaplicy św. Barbary do Kościoła Mariackiego, to jednak inne czasy, i inny status łaciny - niźli w XX wieku. Zresztą kazania w języku polskim mają znacznie starsze korzenie:

"W 1226 roku Iwo Odrowąż w Kościele Panny Marii w Krakowie postanowił, by kazania dla ludu były głoszone po polsku. Brückner wzmiankuje o bracie Boguchwale (1270) i franciszkaninie Marcinie (1271), którzy w latach siedemdziesiątych XIII wieku głosili kazania w języku ojczystym. W 1271 roku krakowski franciszkanin Krzyżan głosił polskie kazania w Kamieńcu Śląskim".

/D. Rojszczak-Robińska "Język a Kościół", "Kwartalnik Językoznawczy", 2010/2 (2), s. 81/

 

Faktem jest, że bardzo wcześnie zaczęto część modlitw i pieśni wykonywano w języku polskim, wręcz np. synody z XIII wieku nakazywały po polsku odmawiać: Ojcze nasz czy Wierzę w Boga, że po polsku miały być wykładane ewangelie. Jeśli chodzi o pieśni to dla naszego kraju istotnym było, że reformy cecyliańskie (po 1865 r.) nie odniosły znaczącego sukcesu, stąd:

"W Polsce już w XV w., a zwłaszcza w XVI w. lud spontanicznie włączał się ze śpiewem polskich pieśni w nabożeństwa liturgiczne. Pomimo ograniczeń Soboru Trydenckiego, który podtrzymał uprzywilejowane miejsce chorału gregoriańskiego, a zwyczaj śpiewania pieśni ludowych ograniczył do czytanej mszy św. lub śpiewów po uroczystym nabożeństwie i w czasie wystawienia Najświętszego Sakramentu, w Polsce udział pieśni w liturgii wzrastał (...)

Przebywający w Polsce, w latach 1581-1585 nuncjusz apostolski, poparł zwyczaj śpiewania polskich pieśni nabożnych w liturgii, widząc w tej praktyce zbawcze skutki. Warto zauważyć, że w XVI wieku lud śpiewał polskie pieśni nabożne w różnych miejscach mszy św.: na Kyrie, Gloria, zamiast graduału, między zwrotkami łacińskich sekwencji, przed i po kazaniu, na offertorium, na Sanctus, po podniesieniu, na komunię i na zakończenie, śpiewał je podczas procesji rezurekcyjnej, procesji Wniebowstąpienia, Zesłania Ducha Świętego, i Bożego Ciała (...)

W XX wieku pojawiają się obszerne dokumenty Kościoła, normujące udział muzyki w liturgii. Do czasów Soboru Watykańskiego II obserwujemy swoistą sprzeczność zaleceń, wynikającą z różnorakiego rozumienia tego, czym jest śpiew liturgiczny. Z jednej strony za liturgiczny uznawano chorał gregoriański, a z drugiej dopuszczano do udziału w liturgii nabożne pieśni w językach narodowych. Papież Pius X za liturgiczny uznał chorał, jednocześnie nie sprzeciwiając się śpiewom ludowym w obrzędach nieuroczystych. Pius XII wprawdzie dozwala w uroczystej liturgii po odśpiewaniu tekstów liturgicznych w języku łacińskim, w krajach gdzie istnieje stuletni, lub od niepamiętnych czasów taki zwyczaj, śpiewać pieśni w językach narodowych, ale jednocześnie dodaje za prawem kanonicznym: jeżeli zwyczaju tego nie da się usunąć".

/Ks. W. Kałamarz CM "Śpiewy liturgiczne w liturgii Kościoła", s. 7 i n; tekst dostępny na stronie: www.kazimierz.archibial.pl./

 

Co do Galicji to trzeba zacząć od ogólnej uwagi o sytuacji Kościoła pod zaborami. Jako, że zaborcy długo zakazywali zwoływania synodów, czy w obrębie danego zaboru czy to nawet w obrębie diecezji, z formalnego punktu widzenia obowiązywały postanowienia poprzednich synodów. W przypadku Galicji zgodę na taki synod wydano w 1855 roku. Regulacje austriackie, w zakresie duchowieństwa i ich języka rozpoczął Józef II. 

"Jeżeli chodzi o Galicję, dochowało się niewiele rozporządzeń wydanych dla tamtejszego kleru. W zbiorach źródłowych znalazłem tylko trzy teksty prawnicze adresowane do duchowieństwa. Rezolucja nadworna z 9 marca 1786 r. nakazuje prowadzenie działań religijnych oraz liturgii w języku krajowym. W dekrecie nadwornym z 22 marca 1787 r. podkreśla się, że kandydaci na posadę księdza grekokatolickiego, którzy ukończyli szkołę łacińską i spełnili plan studyjny, będą mieli pierwszeństwo przed tymi, którzy znają tylko język krajowy. Dekret nadworny wydany 15 kwietnia 1789 r. dla Galicji (też 4 kwietnia 1789 r. dla Czech i 21 kwietnia 1789 r. dla Dolnej Austrii) nakazuje wybieranie na stanowiska kapłanów polnych takich młodych ludzi, którzy między innymi posiadają znajomość niemczyzny i języka krajowego. Rozporządzenia ważne dla wszystkich krajów koronnych podkreślają przede wszystkim znaczenie znajomości języka miejscowego. Dekret nadworny z 27 stycznia 1785 r. ustanawia warunki konkursu o beneficjum – jednym z nich jest złożenie tekstu kazania i mowy przy łóżku chorego w języku miejscowości, w której kandydat chciał pracować. W zgodzie z dekretem nadwornym z 24 września 1785 r. osoby upoważnione mogą zmienić język mszy w zależności od języka używanego w danym mieście albo w danej wsi".

/D. Timofejew "Rozporządzenia językowe Józefa II dla Galicji (1780-1790", "Postscriptum Polonistyczne", nr 1 (15), 2015, s. 68-69/

 

A jakie były regulacje w XIX i XX wieku?